Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşen bir düzen bileğildir. Dostluk, toplum zarfında insanoğluın hakikat nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Hak değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene almak, içtimai ömürın gerçekleşmesini çıkarmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin zıtsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak harbi kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum zarfında insanoğluın şekil ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte dostluk, âdem davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok düşünüm ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini çıkarmak maksadıyla konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın hepsidür. Daha geniş bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai yaşama düzenidir. Dostluk Sözcük Manaı Dostluk kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “gerçek” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na göre dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Beceri Manaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu karınin hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Muayyen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi zarfında üs olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri husus alan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlangıçlıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki aracılığıyla güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun değer kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzer nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk alanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları karışmak karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve finans cezaları; temel hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları kabilinden muaddel dostluk dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasal mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve güvenlik zarfında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Teamül Yarar (Sosyal İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun tatbik amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile toplum zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından kaynaklanan gereksinimlerinı zıtlamaya çalışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni ömürın üs gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii gestaltsına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine amelî cereyan etmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile tutkundır; hesaplı gereksemelara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir yapılanma altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sağlıklı kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanımıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki muaddel anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında ferdî bir özelliği deyimler. özlük her zaman haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni lütfetmek yolunda sabah akşam ve bileğçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk alanında hukuki değer olarak nazire konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Topluluk karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınermiş kurallar bilcümleü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir değer niteliğindeki adalettir. Dostluk bir toplum düzenini karınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lazım mevcut düzeni sahiplenmek, gerekse onu bileğçalışmatirmeyi meşrulaştırmak karınin her zaman adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta zıtmıza kurulu dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk mealında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut dostluk düzenlerinin namına amelî olup olmadığı açısından bir değer ve istimara ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi zıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar zarfında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşama uyacak, hem bile bu içtimai ömürın pasış zarfında sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çalışacaktır.